16.3.08

Η "τυρρανία" της κοινής γνώμης

Από το σημερινό ΒΗΜΑ:

"Τη νέα κυρίαρχη συνιστώσα των σύγχρονων δημοκρατιών, αυτήν της κοινής γνώμης, αναδεικνύει μέσα από το δοκίμιό του «Η βασίλισσα του κόσμου» (La Reine du monde) ο γάλλος φιλόσοφος Ζακ Ζυλιάρ (Jacques Julliard) ισχυριζόμενος μάλιστα ότι ο ρόλος της είναι πλέον τόσο ισχυρός ώστε καθιστά την αντιπροσωπευτική δημοκρατία στα δυτικά πολιτικά συστήματα «ξεπερασμένη». Μέσα από το συγκεκριμένο δοκίμιο ο Ζυλιάρ χρησιμοποιώντας το παράδειγμα του δημοψηφίσματος του 2005 στη Γαλλία, ή της εκλογής της Σεγκολέν Ρουαγιάλ στην ηγεσία του γαλλικού σοσιαλιστικού κόμματος, αναλύει γιατί οι πολιτικοί και κατ' επέκταση οι κυβερνήσεις θα πρέπει να λάβουν πολύ σοβαρά υπόψη τους την άποψη της κοινής γνώμης, η οποία εκφράζεται είτε μέσω των δημοσκοπήσεων είτε μέσω των blogs στο Internet είτε μέσω άλλων συμμετοχικών διαδικασιών. Σύμφωνα με τον συγγραφέα η ενσωμάτωση στην πολιτική ζωή του πλουραλισμού της έκφρασης της κοινής γνώμης θα μπορούσε να λύσει πολλά από τα σημερινά «ελλείμματα» αντιπροσωπευτικότητας των σύγχρονων δημοκρατιών.

Ωστόσο, οι απόψεις του γάλλου συγγραφέα βρίσκουν και ισχυρό αντίλογο στον χώρο της γαλλικής διανόησης. Ριζικά αντίθετη άποψη με αυτήν του Ζυλιάρ εκφράζει ο επίσης φιλόσοφος Αλέν Φινκελκρότ (Alain Finkielkraut) θεωρώντας ότι είναι πολύ δύσκολο να εκπολιτίσει κάποιος την κοινή γνώμη, η οποία πολύ εύκολα μπορεί να μετατραπεί σε δικαστή και μάλιστα χωρίς κριτή. Ο διάλογος μεταξύ των δύο διανοουμένων με αντικείμενο τη δημοκρατία της κοινής γνώμης που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Figaro» είναι αποκαλυπτικός:

Ζακ Ζυλιάρ: Η δημοκρατία της κοινής γνώμης ορίζεται μέσα από τη σχέση της με την αντιπροσωπευτική δημοκρατία, η οποία βασίζεται στην ψήφο των πολιτών που εκλέγουν τους αντιπροσώπους τους. Προφανώς η καινοτομία δεν έγκειται στην εμφάνιση της κοινής γνώμης, αλλά στο γεγονός ότι περάσαμε από μια δημοκρατία ακριβείας - που έβρισκε την έκφρασή της στις εκλογές - σε μια δημοκρατία διαρκείας, όπου κύριοι μοχλοί δεν είναι άλλοι από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, το Διαδίκτυο και οι δημοσκοπήσεις. Λες και οι δημοσκοπήσεις δεν αποτελούν πλέον ένα όργανο μέτρησης αλλά αυτή καθεαυτή πολιτική πράξη. Δεν εννοώ ότι εξαφανίστηκε η αντιπροσωπευτική δημοκρατία, αλλά ότι δεν αποτελεί πλέον μονοπώλιο για τη δημοκρατική έκφραση.

Αλέν Φινκελκρότ: Η δημοκρατία της κοινής γνώμης είναι ένα πολιτικό γεγονός, αλλά η δημοκρατική πολιτική δεν πρέπει να παραιτηθεί. Γιατί αυτή τρέφεται από την αντιπαράθεση. Οι δημοσκοπήσεις και κυρίως οι αναλυτές τους αναφέρονται διαρκώς στην κοινή γνώμη, λες και δεν υπάρχουν περισσότερες από μία γνώμες· λες και είναι μονολιθική. Σύμφωνα με τον Μποσυέ, τον οποίο και επικαλείσθε, «αιρετικός είναι εκείνος που έχει μια άποψη (...) και καθολικός εκείνος που είναι καθολικός (παγκόσμιος) και χωρίς προσωπικό αίσθημα ακολουθεί το αίσθημα της Εκκλησίας». Τι είναι λοιπόν σήμερα η κοινή γνώμη; Οχι, δεν είναι η μονάδα που ακολουθεί το προσωπικό της αίσθημα. Είναι η υποταγή του καθενός στο κοινό αίσθημα. Η κοινή γνώμη απαιτεί από εμάς να ακολουθήσουμε την άποψή της. Απέναντι σε ένα τέτοιο ενιαίο σύνολο πρέπει η αίρεση να ξαναβρεί τη θέση της, η ανταλλαγή των απόψεων να ξανακερδίσει την τιμή της και οι δημοσιογράφοι να παίξουν τον κρίσιμο ρόλο τους.

Ζ. Ζυλιάρ: Αν ο Σαρκοζί είναι αποδεκτός από το 35% των Γάλλων, αυτό σημαίνει ότι κανείς δεν μπορεί να ισχυρισθεί ότι μιλάει εξ ονόματος όλων των Γάλλων. Ετσι επιστρέφουμε στο δικαίωμα του πολίτη για πραγματική δημοκρατία.

Α. Φινκελκρότ: Δεν μιλάμε για δημοκρατία της κοινής γνώμης στον πληθυντικό, αλλά στον ενικό, κι αυτό είναι ενδεικτικό.

Ζ. Ζυλιάρ: Οσο πιο δεδομένη είναι η δημοκρατία τόσο πιο δύσκολη γίνεται η άσκηση της πολιτικής. Οπως εκπαιδευτήκαμε να ψηφίζουμε, έτσι πρέπει να εκπαιδευτούμε και στην κοινή γνώμη, για να μην έχουμε πισωγυρίσματα. Δεν μπορώ να διανοηθώ ότι θα μπορούσε κανείς να απαγορεύσει τις δημοσκοπήσεις. Κι αν αυτό συμβαίνει κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, επί της ουσίας είναι μάταιο, γιατί τελικά οι δημοσκοπήσεις που μας αφορούν δημοσιεύονται σε άλλες χώρες. Η διαχείριση αλλά και η αξιοποίηση των ευρημάτων των δημοσκοπήσεων είναι μια επιπλέον δυσκολία στην τέχνη της διακυβέρνησης και θα χρειαστούν πιο θαρραλέοι πολιτικοί στο μέλλον οι οποίοι θα έχουν την ικανότητα να διαχειριστούν τα νέα δεδομένα. Ωστόσο είμαι πεπεισμένος ότι η δημοκρατία της κοινής γνώμης μάς φέρνει όλο και πιο κοντά στην ιδανική δημοκρατία.

Α. Φινκελκρότ: Φοβάμαι ότι δεν είναι εύκολο να εκπολιτίσεις την κοινή γνώμη. Αν η κοινή γνώμη μετατραπεί σε δικαστήριο, ποιος θα κρίνει τον δικαστή; Στο βιβλίο του «Η Αντι-Δημοκρατία», ο Πιερ Ροζανβαλόν ικανοποιείται βλέποντας ότι η πολιτική φθάνει στο επίπεδο της δυσπιστίας. Πλάι στον λαό που ψηφίζει, εμφανίζεται ένας λαός που κρίνει, που επιβλέπει, ένας λαός «βέτο». Και γνωρίζουμε πολλούς λαούς-κριτές. Οι πολιτικοί άνδρες που ακολούθησαν το ρεύμα του ποταμού έφθασαν σε ακρότητες, χωρίς να δικαιωθούν. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης όμως δεν στάθηκαν ποτέ κριτικά απέναντι σε τέτοιες περιπτώσεις. Ποιο είναι άραγε το όριο στη δημοκρατία της κοινής γνώμης; Αν η δημοκρατία μας ήταν ζωντανή δεν θα βαθμολογούσαν οι μαθητές τους δασκάλους. Κι αυτό λέει πολλά. Μη βιαστείτε όμως να με κατατάξετε στους νοσταλγούς του δεσποτικού παρελθόντος. Η ιδέα ότι η Ευρώπη στηρίζεται σε μια εκπαίδευση που δεν προκαλεί ενδιαφέρον έχει ξεπουληθεί στον στόχο να συνδυάσει την έλλειψη ρεαλισμού με την προσαρμογή στην τρέχουσα πραγματικότητα. Το σχολείο είναι ο χώρος όπου εκείνοι που ξέρουν διδάσκουν εκείνους που δεν ξέρουν. Τώρα όμως αυτός που κρίνει είναι ο μαθητής, ο οποίος δεν μπορεί να εκτιμήσει την ποιότητα της γνώσης. Τα παιδιά σήμερα δεν ξεχωρίζουν τη δουλειά από το παιχνίδι, το σχολείο από το θέαμα, τον δάσκαλο από τον ταχυδακτυλουργό. Πρόκειται περί ηλιθιότητας.

Ζ. Ζυλιάρ: Η δημοκρατία δεν έχει να κάνει με την αίθουσα διδασκαλίας. Πρέπει να θέσουμε τα όρια μέσα στα οποία πρέπει να κινείται η δημοκρατία της κοινής γνώμης. Η κοινή γνώμη έχει νόημα όταν υπάρχει αιτία. Αντιθέτως, στον τομέα της επιστήμης η κοινή γνώμη υπολείπεται της γνώσης. Για παράδειγμα, η Wikipedia δεν είναι παρά μια τυπική εγκυκλοπαίδεια στο Διαδίκτυο που παρέχει τη γνώση αρκετά μπερδεμένα και επιτρέπει στον καθένα να εκφέρει την άποψή του. Αν φανταστούμε την ύπαρξή της στην εποχή του Γαλιλαίου, σίγουρα δεν θα τη χρωστούσαμε σε εκείνον.

Α. Φινκελκρότ: Δεν ξέρω αν αυτή η εξάπλωση της εξουσίας της κοινής γνώμης αποτελεί κληρονομιά του Μάη του '68. Ξέρω ότι τότε ανακαλύψαμε εκ νέου τον Λένιν και τον Μάο, ενώ την ίδια στιγμή θέλαμε να ξεκόψουμε από τα αριστοκρατικά κατάλοιπα - της ομορφιάς, της υψηλής κουλτούρας, του μεγαλείου. Θελήσαμε να ξαναχτίσουμε τα σχολεία σε βάσεις ισότητας, γνώσης και ταλέντου. Προσωπικά ήμουν ενεργός στον Μάη του '68 και φυσικά έχω κρατήσει όμορφες αναμνήσεις. Αλλά πρέπει να πω ότι εκτός από μια στιγμή αναρχίας ήταν και μια στιγμή έντονου μιμητισμού: όλος ο κόσμος έκανε όπως έκαναν όλοι.

Ζ. Ζυλιάρ: Είχα κι εγώ τη χαρά της συμμετοχής στον Μάη του '68, όπου απελευθερωμένοι από κάθε αυστηρότητα και καταπίεση, στην οικογένεια, στο σχολείο, στον στρατό ή στη δουλειά, βιώσαμε μια άλλη μορφή αυστηρότητας: αυτή της αυθεντίας, καθώς ανάμεσα στη γνώση και την άγνοια τα όρια δεν ήταν σαφή ενώ η ισότητα των πολιτών δεδομένη. Η θρησκοληψία γύρω από την ισότητα αποδείχθηκε επιβλαβής. Από την εποχή του Ρουσό θεωρούσαμε την ειλικρίνεια την πιο σημαντική έκφραση της κοινωνικής ζωής. Δεν είναι αλήθεια. Προφανώς και η ειλικρίνεια είναι μια αξία, αλλά δεν χτίζουμε κοινωνίες με την ειλικρίνεια. Δεν βλέπετε στην τηλεόραση πόσοι και πόσοι άνθρωποι εκφράζονται με ειλικρίνεια; Αυτό όμως δεν έχει να κάνει σε τίποτε ούτε με τη δημοκρατία της κοινής γνώμης ούτε με την επιστημονική γνώση.

Α. Φινκελκρότ: Λόγω της δυνατότητας που έχουμε σήμερα να εισβάλλουμε στη ζωή του άλλου και να διαδίδουμε τις σχετικές πληροφορίες, ζούμε στην εποχή της κοινωνικής παρέκκλισης και όχι της παρέκκλισης της πρωθυπουργικής εξουσίας, όπως ορισμένοι ισχυρίζονται. Κι αν τώρα απολαμβάνουμε ίσως το γεγονός ότι οι δημόσιοι άνδρες γίνονται στόχοι, όπως για παράδειγμα συνέβη πρόσφατα με τον Σαρκοζί (κι ας έδωσε ο ίδιος τις αφορμές) πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι με το Διαδίκτυο, την κατασκοπεία, την αδιακρισία και τη συκοφαντία η κατάσταση θα γενικευθεί. Μπαίνουμε στη δημοκρατία της κλειδαρότρυπας."

Για την αντιγραφή
ΜΟΝΑ - ΖΥΓΑ

(Η εικόνα έχει ληφθεί από εδώ)

Δεν υπάρχουν σχόλια: